Bəs elə isə, İslam Məsihilikdən nə öyrənə bilər? İslamın Məsihilikdən öyrənəcəyi çox şey vardır. Biri elə götürək sekulyarizm, xüsusən də onun radikal və hər cür dini həyasızcasına və kökündən, heç bir güzəşt yeri qoymadan rədd edən formalarına necə və niyə reaksiya vermək məsələsini. Sekulyarizmin radikal şəkilləri eynilə dinin radikal formaları kimidir. Radikal sekulyarizm dini və bəşər övladının müqəddəslik təcrübəsini, anlam yaratma, anlam vermə və varlığın transsendental ölçüləri ilə münasibətə girmə təcrübəsini məhv edir.
Qərbi Avropada Məsih inancına təsir edən və Xristianlığı bir küncə sıxışdıran radikal sekulyarizm İslamın da qapısını bir gün döyəcək. Və ya götürək texnologiya və elmin dinlə münasibəti məsələsini. İndi Qərbdə elm-din münasibətləri artıq bütöv bir diskurs kimi araşdırılır, öyrədilir. Məsihilik, “maariflənmə” adlanan (əslində onun nə dərəcədə və hansı mövqedən maariflənmə olması özü soruşdurulur) dövrün travmasını, daha doğrusu Allaha inancı əqlin özbaşınalığına və təkəbbürünə təslim etmiş bir əsri yaşamışdır və onun təsirini hiss etmişdir. Bunu çağdaş dövrün Məsihiliyində açıqca görmək olar. Bibliyanın birtərəfli tənqidindən tutmuş, liberal məsihiliyin möcüzəni inkarına qədər, hər şey Məsih inancının keçdiyi bu ağır yoldan xəbər verir. İslam bunu hələ tam olaraq yaşamayıb. İslam bu fenomenlərə reaksiyanı Məsihilikdən öyrənə bilər, çünki gec-tez onlarla qarşılaşacaqdır.İslam Məsihilikdən yalnız müxtəlif dünyəvi və sosial fenomenlərlə əlaqəli məsələlərdə deyil, həm də sırf dini məsələlərdə yararlana bilər. Məsələn, götürək Azadlıq Teologiyasını (liberation theology). Azadlıq Teologiyası Cənubi Amerikada yaranmış və katolik kilisəsinin uzun müddət şübhədən sonra bir yerə qədər qəbul etdiyi bir katolik teoloji sistemidir. Bu sistem çağdaş dövrün gerçəkliklərinə aktual olmaq şərtilə, dini baxış bucağından, sosial problemlərə diqqət ayıraraqdan reaksiya verilməsini və sosial problemlərin dini aspektdən araşdırılmasını - həm də əsas dəyər kimi, azadlığı ələ alaraqdan – nəzərdə tutur. 70-80-ci illərdə ABŞ-ın və Avropanın teologiya mərkəzlərində fırtına qopardan bu sistem artıq az da olsa, İslama nüfuz edir, ancaq hələ ki zəif şəkildə. Tariq Ramadanın “World” jurnalına veridyi müsahibəsində Azadlıq teologiyasına istinad etməsi, R. S. Suqirtaracanın redaktəsiylə nəşr olunan “Künc-bucaqdan gələn səslər: Üçüncü Dünya Ölkələrində Bibliyanın Şərhi” (Voices from the margin: Interpreting the Bible in the Third World) kitabına Əsğər Əli İncineerin “İslamda Azadlıq Teologiyasının inkişafı haqqında” məqaləsinin daxil edilməsi, artıq bu təsirdən xəbər verir. Lakin bunlar daha dərindən öyrənilə bilər axı. Niyə də İslam bunlardan yararlanmasın? Və ya başqa misal: indi Azərbaycanda intellektualıq mantiyası geyməyə iddialı hər kəsin Nitsşenin “Allah ölüb” fikrinə istinad etməsi bir dəb halını alıb. Nitsşenin ölmüş elan etdiyi Allaha kimlər və necə reaksiya verdilər? Məsih dünyasında buna necə yanaşdılar və Məsih inancının açıq görüşlü düşünən beyinləri bunu necə qavradılar? Allahın ölümü nə deməkdir və mümkündürmü? Çağdaş həyatda insanların sanki Allah yoxmuş və sanki heç kim bunlardan hesab sormayacaqmış kimi davranması “Allahın Ölümü” iddiası ilə bir əlaqədədirmi? Cəmiyyətdə dini inancın yox olması və müqəddəslik təcrübəsinin deqradasiyası nədir? Bunların hamısı “Allahın Ölümü Teologiyası” (death of God theology) adlanan sistemdə Nitsşe və onun kimi bu iddiada bulunanların irsi ilə dialoqa girərəkdən düşünülmüş və araşdırılmışdır. İslamda buna ehtiyac var, çünki dünən Qərbin başına gələn, onun başına gələ bilər və gələcəkdir də. Kəlam, Fiqh, Hədis kimi islam fənnləri bunlarla məşğul olmur, çünki İslam dünyası böhrana girdiyi zamandan İslamın intellektual diskursu – xüsusən də yaxın və orta şərqdə - özünü qalaya çevirib başqalarını öz problemlərindən dolayı lənətləməklə məşğuldur və ənənəviçiliyə doğru radikal dönüş etməklə intihara gedir. Məzh buna görədir ki, çağdaş İslamın bir çox düşünən beyinləri Qərbdə yaşayır və ordan yazıb-yaradır: kimsənin onları “küfrlərindən dolayı” təhdid etməməsi üçün. Halbuki bu suallar əslində önəmlidir və dinin zamanla ayaqlaşması və dövrlə dialoqa girməsi və siyasət dəllallarının uzərinə yazdığı geridəqalmışlıq ittihamlarını rədd etməsi baxımından qaçınılmazdır. İslam bunlardan yararlana bilər.
Və ən sonda mənə sual oluna bilər ki, nəyə görə mən İslamın bu cür Məsihilikdən öyrənməsini arzulayıram? Radikal müsəlmanların cavabı yəqin ki artıq var: ona görə ki, mən İslamın Məsihilik kimi “kökünün pozulmasını”, “küfr və batil yoluna düşməsini istəyirəm”. Sizi belə izah qane edirsə, lütfən bundan sonrasını oxumayın. Hazır cavabı olana qarşı tərəfi dinləmək nəyə lazım? Bəs mənim öz cavabım?: Mənim İslama ürəyim yanır. Bu dinə gerçəkdən inanan, açıqgörüşlü aydınların öz üzərlərində hiss etdikləri və çağdaş polemik diskursun onlara aşıladığı geridəqalmışlıq və aqressivlik kompleksini anlayıram. Mən İslamla Məsihiliyin dil tapmasını, biri-birini anlamasını istəyirəm, çünki müttəfiq kimi onlar dünyamız üçün çox şeylər edə bilərlər. Bunun üçün isə İslamın da Məsihiliyi öyrənməsi və anlaması gərəkdir. Bundan başqa, İslam Məsihilikdən öyrənməklə itirməz, əksinə qazanar. Məsihilik İslamdan çox şeylər öyrənmişdir və öyrənməkdədir də. Əlbəttə ki bunu İslamın əleyhinə və nəfinə istifadə edənlər də var. Lakin kimsə bilgini qeyri-etik və siyasi məqsədlərlə istifadə edəcək deyə, Məsihiliyi öyrənməkdən imtina etmək və ya Məsihilik tərəfindən öyrənilməyə maneə qoymaq bilgini bölüşməkdən çox daha ziyan vurur. Halbuki həm İslamın həm də İsəviliyin daha ciddi, aktual və şərikli problemləri var. Və hər iki inanc biri-birini anlayaraqdan çox şeylər edə bilər.
No comments:
Post a Comment