dini təhsil və teatr

Teatr haqda bilgim, sıravi bir teatr tamaşaçısının bilgisindən çox deyil. Bununla belə, geniş mənada səhnələşdirmənin və ya bir şeyi, hekayəti, ideyanı teatrda olduğu kimi səhnə tərtibatı əsasında ortaya çıxarmanın dini təhsil üçün önəmini çoxdan anlamışam və bunu anlamağama, sevməyimə səbəb bir müəllimim olub.
Teatr həvəskarı olan bir müəllimim vardı və adam öz həvəsini dərsinə çevirməyi bacarmışdı. O müəllimdən iki kurs\dərs almışdım. İlk kurs maraqsız oldu, ancaq ikinci kurs məni səhnələşdirmənin dini təhsildə önəminə inandırdı.

Həmin bu ikinci dərsdə\kursda biz Əhdi Ətiqin bəzi hekayələrini səhnələşdirməyə çalışırdıq və bu yolla vəhyi öyrənirdik. Təsəvvür edin ki, siz Qurandakı hekayətləri teatrda oynayacaqmış kimi səhnələşdirirsiniz və sonra da kiçik bir qrup olaraqdan onu dərsdə göstərirsiniz. Sizin kimi, Qurandan eyni heyakəti səhnələşdirən 5-6 adamlıq başqa bir neçə qrup var və hər qrup da biri-birindən təcrüd olunmuş halda, eyni hekayəni səhnələşdirir və sonra da bütün qruplar bir araya gəlib eyni bir gündə, dərsdə o səhnələşdirməni, hekayəni oynayırlar. Daha sonra bütün tələbələr hekayətin burasını niyə belə, orasını nə səbəbə elə qurduqlarını anladırlar, hekayəti, vəhyi göstərilən qrup tamaşalarına və mətnə dayanaraqdan təhlil edirlər. Bu, Vəhyi təhlil etmənin, onu öyrənmənin çox maraqlı, kollektiv, incəsənətlə, təxəyyüllə yoğrulmuş xoş şəklidi. Bibliyadakı və elə Qurandakı hekayələr bir qayda olaraq qısa yazılmış narrativlərdi. Bu hekayələri yazıdan hərəkətə (tamaşaya) keçirəndə insan mətni oxuduğu zaman qarşılaşmayacağı suallarla üz-üzə gəlir və onlara cavab verməli olur, çünki mətndə səhnələşdirmə gözüylə görülə bilən susmalar var. Məsələn, nə Bibliya, nə də Quran İbrahim peyğəmbərin oğlunu qurbanlıq üçün götürdüyü zaman onu necə yerə yatırdığını, əl-qolunu bağladığını anlatmır. Lakin bu hekayəni tamaşaya çevirəndə, yəni onu səhnələşdirəndə istər-istəməz buna bənzər bir sualla qarşılaşırsan və düşünürsən: İbrahim peyğəmbərin oğlunu necə bağlayıb, ümumiyyətlə bağlayıbmı onu? Bunu necə səhnələşdirməli? Bu bağlama səhnəsəni necə, niyə, hansı əsaslarla belə deyil, elə təsəvvür edirik? Bağlama səhnəsini belə göstərsək tamaşaçı bunu necə anlar? Bu səhnəni hansı əsaslarla bu cür göstərə bilərik? Bu suallar bizi mətnə başqa gözlə yanaşmağa çəkir və mətni bu cür öyrənmək onun linqivistik, filoloji, teoloji, tarixi və s. analizində görmədiyimiz yanlarını açır. Başqa sözlə, səhnələşdirmə metodu vəhyi hərəkət(lər) vasitəsilə şərh etmənin potensialını anladır. Yuxarıda verdiyim misala qayıdaq. Bizim sinifdə dörd qrup vardı və bu qrupların hamısı İbrahim peyğəmbərin öz oğlunun əl-qolunu necə bağlamasını biri-birindən fərqli səhnələşdirmişdi. Bir qrupa görə, İbrahim peyğəmbər oğlunu üzü üstə yerə yıxır, oğlunun əllərini övladının arxasından bağlayır. İkinci qrupa görə, İbrahim peyğəmbər oğlunu arxası üstə yıxır, onun gözlərinə uzun müddət baxır və sonra oğlunun gözlərini bağlayıb, daha sonra əllərini bağlayır. Üçüncü qrupun səhnələşdirməsində isə hər şey yağ kimi gedirdi: İbrahimin oğlu özü yerə uzanır, əllərini atasına uzadır, gözlərini yumur ki, atası əllərini bağlasın. Mən hələ, tələbələrin bu həkərət-şərh vasitəsilə səhnələşdirilən vəhyə gətirdikləri simvolikanı (kəndirin rənginə önəm vermək lazımdımı?), dramatikliyi (bu səhnə bir atanın faciəsi kimi, yoxsa Allahın mərhəmətini anladan qələbə hekayəsi kimi hazırlanmalıdı?), vurğunu (mətnin kulminasiyası hardadı və bunu səhnədə necə ifadə etməli) demirəm.Belədə vəhyin susduğu məqamlar gələcək din xadiminin yaradıcı yanaşması, təxəyyül araşdırması üçün fürsətə çevrilir və onu vəhylə, hekayətlə daha dərindən əlaqəyə girməyə çəkir.
Bu da bir təhsil şəklidi. Bu da insan bədənini, hərəkətlərini, oyunlarını və plastikasını tətbiq edərəkdən İlahi sözünü anlamağa bizi vadar edir. Bunu da məncə, bizim Azərbaycanın “ə zəbər ə” sistemiylə çalışan dini təhsil müəssisələrində istifadə etmək lazımdı.