İsa Məsih İlahinin Oğlu Kimi.
İstər-istəməz sual olunur: əgər İlahinin Oğlu olmaq, Nəriman Qasımoğlunun dediyi kimiydisə, onda niyə fəriseylər İsa Məsihi özünə Allahın Oğlu dediyinə görə ittiham edirlər? Gəlin daha bir sual da əlavə edək, əgər İsa Məsih Allahın Oğluydusa, o özünə necə ilahi kimi istinad edə bilərdi? Əslində İsa Məsihdən öncə də "Allahın Oğlu" ifadəsi işlədilirdi. Bu söz birləşməsinə özəl titul kimi yalnız Musəvilikdə deyil, ondan daha öncəki inanclarda, kultlarda da rastlanır. Sadəcə İsa Məsihdə həmin bu konsept, yəni İlahiyə sanki onun oğluymuş qədər yaxın olmaq ideyası daha da gəlişir və Məsihilər üçün yeni anlam qazanır, çünki İsa Məsih kimsənin göstərmədiyi möcüzələr göstərir, Allaha “Ata” deyir, özünün İlahiliyinə işarə edən ifadələr işlədir. Bu kontekstdə İlahinin Oğlu olduğunu iddia etmək sadəcə sıradan Allah adamı anlamında anlaşılmamalıdı və bəlli olur ki, Musəvilər də İsa Məsihin Allah Oğlu sözünü elə onun istədiyi kimi anlamışlar: Allaha onun İlahiliyini bölüşəcək və deməli ibadət olunacaq qədər (İlahitək) yaxın olmaq. Məsih inancına görə, İsa Məsihin İlahi Oğlu olmasına səbəb Müqəddəs Üçlüyün ikinci üzvü Oğulun onda yaşamasıdı. İlahinin Oğlu olmaq o demək deyil ki, İlahi İsa Məsihin insan kimi atası olub. Bu, sadəcə İsa Məsihlə İlahi arasındakı dərin, içdən, başqa varlıqlar arasında rastlanmayan münasibəti ifadə etmək üçün işlədilən məhdud insani bir dildi və İlahinin İsa Məsihə yaxınlığını anladır. İsa Məsihin hər kəs kimi deyil, özəl şəkildə İlahinin Oğlu (və bu mənada onun yerdəki təmsilçisi, davamı, təzahürü) olmasını İncillər də açıqca ortaya qoyur.
Mattanın İncilində (3:16-17) deyilir ki, İsa vəftiz olunub sudan çıxdıqdan sonra “Allahın Ruhu” göyərçin kimi onun üzərinə qonur (nağıllarımızdakı padşahlıq quşunu xatırlayın. Həmin quş padşah seçiləcək şəxsin seçilmişliyini anlatmaq üçün onun başına qonardı.) və göylərdən gələn səs deyir ki, “Bu mənim sevimli Oğlumdur, Ondan razıyam.” Bundan başqa İsa Məsih İlahiyə hər zaman Atası (bir yerdə isə “Abba” yəni atacan deyir) kimi müraciət edir. Nə Musəvilikdə, Nə də İslamda mənim bildiyimə görə heç bir peyğəmbər İlahiyə atası kimi yanaşmayıb. Demək ki, İncillərə görə İlahi İsa Məsihə belə bir haqq tanımışdı, çünki İsa Məsih İlahiyə sevimli bir oğul öz atasına yaxın olan kimi, yaxındı. Xristianlıqda İsanın İlahiyə Oğul olması konsepti onun ilahiliyi konsepti ilə birgə baxılmalıdı. Bir oğul öz atasının təbiətindən (insan kimi), xasiyyətindən nələri alırsa, bir oğul necə öz atasının bir yerə qədər davamıdırsa (həm insan kimi, həm də aralarında dərin bağlılıq olan iki fərd kimi) və eyni zamanda ondan fərqlidirsə (iki ayrı varlıq kimi) İsa Məsihin də cismində İlahi onunla o şəkildə əlaqədədir. İsa Məsihdə İlahi təbiət var, ancaq bu onun insanlığını aradan qaldırmır. Bu sadəcə, İsa Məsihin İlahilikdən bir şeylərə malik olması və deməli (Xristianlıqdakı dini-fəlsəfi məntiqə görə) ibadətə layiq olması anlamına gəlir.
Maraqlıdır ki, özünün İlahi Oğlu olmasını İsa Məsih də qəbul edirdi və onun üçün bunun nə qədər önəmli olduğunu Mattanın İncilində görürük (Matta 16:15-17). Mattanın nəqlinə görə, İsa Məsih həvarilərdən camaatın onun haqqında nə dediyini soruşur. Həvariləri deyirlər ki, bəzilərinə görə İsa Məsih Vəftizçi Yəhya, başqalarına görə İlyas, digərlərinə görə Yeremiya və ya başqa peyğəmbərlərdən birisidi. Onda İsa Məsih onlardan soruşur ki, bəs onlara görə İsa Məsih kimdi. Həvari Peter cavab verir ki, “sən var olan Allahın Oğlu Məsihsən.” Məsih cavabında ona demir ki, mənim kimi onlarla Allahın Oğlu adlanan allah bəndələri var və dediyin söz mənim kim olduğumu tam açıqlamır. Əksinə, ona deyir ki, “sən bəxtiyarsan Yunus oğlu Şimon (Peterin ikinci adı) çünki “bunu sənə bildirən mənim göylərdə olan Atamdı”. Yəni İlahini özü mənim Onun Oğlu olduğumu sənə açıqlayıb.
Müqəddəs Ruh yoxsa Məhəmməd peyğəmbər
Nəriman bəyin diqqət çəkdiyi başqa məsələ Məhəmməd peyğəmbər haqqında İncillərdə xəbər verilməsidi. Bu mövzuda Nəriman bəyin iki yanlışlığı var: 1) Nəriman bəy istinad etdiyi qədim yunan yazılarında aparılan araşdırmaları açıqlamır. Onun fikrincə, orijinalda “Parakletos” (Təsəlliverici, bəzən məsləhətçi, vəkil, ümidverən kimi də tərcümə edilir) kimi keçən və Xristianlığın Müqəddəs Ruh kimi açıqladığı söz Məhəmməd peyğəmbərə istinad edir, çünki söz həqiqətdə “həmd edilmiş” anlamına gəlir və bu da Məhəmməd peyğəmbərin adının mənasıdı. Ancaq söhbət hansı əlyazmadan, hansı araşdırmadan, hansı araşdırmaçıdan və nə vaxtın tədqiqatından gedir bunlar haqqında o heç nə demir. 2) Nəriman bəy bir növ susmaqdan arqument çıxarır. İsa Məsih bir çox şeylər haqqında susa bilər, bir çox mətləbləri deməyə bilər, ancaq burdan birmənalı belə bir nəticəyə gəlmək ki, onun susduğu məsələlərin arasında Məhəmməd peyğəmbər, İslam, şəriət də varmış, bax bu özünü doğrultmur. Bunu Nəriman bəyin iddia etdiyi dəqiqliklə necə bilmək olar? İsa Məsihin bir çox məsələlər haqqında susmasıyla Məhəmməd peyğəmbərin gələcəyi faktı arasındakı əlaqəni onun bu barədə danışmaması faktından necə çıxarmaq olar? Əsaslandırma Nəzəriyyəsində susmaqdan çıxarılan arqument ümumiyyətlə çox zəif arqument hesab edilir və bir çox hallarda onu arqument kimi qəbul etmirlər.
Odur ki, Nəriman bəyin Yuhənnanın İncilindəki Parakletos sözünü Məhəmməd peyğəmbərə işarə kimi şərh etməsini - ki ənənəvi islami şərhdi - əsassız hesab edirəm. Həmin məsələyə cavab verməyə lüzum yoxdu.
Məsihilikdə İlahinin Təkliyi və Müqəddəs Üçbir
Buraya qədər yazdıqlarım, məncə Nəriman Qasımoğlunun məsələnin yalnız bir tərəfini işıqlandırdığını və Xristianlığın baxış bucağını yanlış açıqladığını göstərməyə yetər. Bir az da İlahidə çoxluq və təklik haqqında yazıb bu sicilləmə yazını bitirmək istəyirəm.
Xristianlığın ən qarışıq və ən mistik, bir çox Xristianların özlərinin belə tam anlamadığı konseptlərindən biri Müqəddəs Üçbirdi. Müqəddəs Üqnum və ya Təslis bir konsept olaraq İsa Məsihin insaniliyi və İlahiliyi, onun İlahi Oğlu olması, cismani və ilahi təbiət, qurtuluş, sevgi kimi konseptlərini biri-birinə bağlayan və sistemləşdirən bir təlimdi. Həmin bu təlimin kökündəki ideyaya görə, İlahi təkdi və bu təklik də çoxluqda açılır. Həmin çoxluq isə İlahi Ata, Oğul və Ruh şəklində insanlara vəhy kimi bildirilib. Məsələni bu cür qoymaq, əlbəttə özüylə bir çox problemlər gətirir və Məsihilik teologiyasındakı problemləri qətiyyən tamamilə həll etmir. Bu mənada, İslam, hər zaman Xristianlıqdan daha yaxşı durumdadı, çünki İslamdakı monoteizm daha məntiqidi, daha sadədi və onu açıqca zidd konseptlərlə barışdırmaq kimi intellektual-fəlsəfi manevrlərə ehtiyac yoxdu. Xristianlıqda isə hər zaman İlahinin Təkliyi və İlahidəki Üçlük konseptlərini biri-biri ilə barışdırmağa və ya uyğunlaşdırmağa ehtiyac var, çünki elə lap başdan birisinin necə eyni zamanda həm tək, həm qeyri-tək olması sual yaradır və məntiqi ziddiyyətlər ortaya çıxarır. Bu cür sualların Xristian teologiyasında əsrlərlə cavabı axtarılıb, bəziləri kanonik bəziləri isə qəbuledilməz olan çoxlu cavab variantları işlənib. Dərinə getmək istəyən onlarla ilgilənə bilər. Mən, Xristian teologiyasında rədd edilmiş olan, ancaq çox sadə olduğuna görə bir müsəlmana İlahinin necə tək və üç ola biləcəyi məsələsinə az və qüsurlu da olsa işıq tutan bir bənzətmə verəcəyəm. Təsəvvür edin ki, İlahinin təkliyi və çoxluğu H2O və onun təbiətdə təzahür şəkilllərinə bənzəyir. H2O və ya suyun molekulyar tərkibi hər zaman eynidir. Ancaq təbiətdə biz H2O-nu həm su (maye forması), həm buxar (qaz), həm də buz (bərk) kimi görürük. İlahi də Xristian yanaşmasında buna bənzəyir. Onun tək bir təbiəti (İlahilik) var və bu mənada o təkdir (H2O kimi). Ancaq biz bunu üç şəxsdə, üç formada görürük (Ata, Oğul, Ruh, eynilə H2O-nun maye, qaz, sərt şəkilləri kimi). Bu mənada, İlahi həm təkdir, həm də bu təklik çoxluqda açılır.
Məncə bu qədəri yetər. Gedim başqa işlərlə məşğul olum.
No comments:
Post a Comment