Sunday, October 31, 2010

Toplum çiysüdəmmişliyi

Yazılarımızı davamlı izləyənlər çiysüdəmmişliyin nəyi ifadə etdiyini bilirlər. Odur ki, sözü hansı anlamda işlətdiyimi bilmək istəyənlər köhnə yazılara göz ata bilərlər. Bu postda isə məni çiysüdəmmişliyin bir növü maraqlandırır: gəlin onu toplum çiysüdəmmişliyi adlandıraq. Ürəyinizdən keçirsə, buna içtimai çiysüdəmmişlik də demək olar. İçtimai çiysüdəmmişlik qavramı Azadlıq teologiyasında ətraflı işlənib və onun kökü İncillərdən gəlir.
Toplum çiysüdəmmişliyi içtimai strukturlarda, toplumun özündə, toplumdakı münasibətlərdə əks olunmuş və toplumun mövcudluq şəklinin bir halına gəlmiş ədalətsizliyə deyilir. Ədalətsizlik günahkarlıq olduğuna görə, toplum çiysüdəmmişliyi günahkarlığın içtimai tərəfi, onun içtimai yönüdür söylənə bilər. Bununla belə, toplumun çiysüdəmmişliyi ilə günahı qarışdırmaq lazım deyil. Toplum çiysüdəmmişliyi günahdan fərqli olaraq konkret fərdlərin konkret əməllərini-günahı, ya günah əməlini yox, ümumilikdə bütün cəmiyyətə sirayət etmiş, adət-ənənədən, dövlət strukturlarından, insanların verilən konkret cəmiyyətin üzvü kimi müəyyən özəlliklərindən qaynaqlanan ədalətsizlikləri, yolsuzluq özəlliyini anladır. Toplum çiysüdəmmişliyi toplumdakı hər şeyə hopub, insanlar onun bir parçasıdır və insanlar öz fəaliyyətləri ilə onu törədir, yaşadır, davam etdirirlər. Bununla belə, onun konkret bir törədicisi, sahibi yoxdu.   

Saturday, October 23, 2010

TV-lər və inanc

Kultura.az saytında Almaniyada inanc və telekanallarla bağlı maraqlı məqalə verilib.
Məsləhətdi. Oxuyaq, görək axırı hara gedir.
Bu aralar, iki həftə bloqu yeniləmək imkanım olmayacaq.
Hər kəsə səbr arzulayıram.




Monday, October 18, 2010

İsa Məsih, İlahi və İnsan - 2



Bəs əgər Tanrı öz tanrılığını itirmədən, insan da öz insanlığını itirmədən biri-birinə dönsələr, girsələr, keçsələr necə olsun? İslamın bu varianta, belə bir şeyin olabilmə imkanına cavabı “yox”dur. Başqa sözlə, İslamda yaradanla yaradılış arasındakı münasibət “ya Yaradandır, ya da yaradılmışdır” şəklində qoyulur. Xristianlıqda isə İsa Məsihin timsalında sözügedən məsələ, “həm Yaradandır (İsa Məsih Rəbbdir), həm də yaradılmışdır (İsa Məsih insandır)” şəklində ortaya çıxır. Lakin Xristianlıqda sözügedən “həm belədir, həm elədir” münasibəti bütün yaradılışla Yaradan arasındakı münasibətlərə deyil, yalnız özəl, bir dəfə baş vermiş hadisə kimi, Fələstinli Yəhudi İsa ilə İlahi arasındakı münasibətlərə şamil edilir. Məhz buna görədir ki, İsa Məsihin İsəvilikdə özəl yeri var. İsa Məsihdə İlahi və insan qovuşub görüşüb birləşiblər və bir olublar. Bəs bu necə baş verə bilər? İsa Məsihin həm insan, həm də İlahi kimi necəliyini anlatmaq üçün İsəvilik tarixində fərqli bənzətmələrdən istifadə edilib. Bunlardan bəzilərini aşağıda yazıram. Ancaq nəzərə alaq ki, bütün bənzətmələr qüsurludur və sözünü etdiyimiz inancın bir tərəfini aydınlatsa da digər tərəfini qaranlıqda buraxır:

Wednesday, October 13, 2010

İsa Məsih, İlahi və İnsan - 1


Məsihiliyin ən önəmli və İslamla kökündən tərs düşən özəlliklərindən biri bədənləşmə inancı, qavramı və doqmasıdı. Sözügedən inanc-doqma həm də Musəvilik inancına bir qavram kimi tərs düşür. Bədənləşmə İsa Məsihdə Allahın insaniləşdiyini yəni insana dönüb, insan kimi yerə gəlib aramızda yaşadığını bildirir. Latınca, İngiliscə inkarnasiya sözündə ideyanın, inancın kökü görülür: inkarnasiya – bədənə çevrilmə, bədən alma, anlamına gəlir.
Ancaq bədənləşmə əslində iki nüansı birləşdirir. Bunun biri İlahinin bədən alması, həm də məhz insan bədəni alması, insaniləşməsi, digəri isə Rəbbin cismaniləşməsidi. Məsələ, burasındadır ki, bədən həm də cismdi. Bədən ət-qan, materiya deməkdi. Bu mənada, bədənləşmə əslində bir neçə nüansı içinə alır: Allahın insaniləşməsi (1), yəni Allahın insan kimi bədən-forma alması (a) və Allahın insan cismində təzahürü, insan kimi cismaniləşməsi (b). Sözügedən inanc insan üçün də müəyyən bir şeylər anlamına gəlir. İlahinin insana dönməsi, insanın İlahi məbədi olmaqla şərəfləndirilməsi, insanın öz insanlığını itirmədən müqəddəslik özəlliklərindən bəzilərini əldə etməsi, Allahla içi-içə olmaq səviyyəsində yaxınlaşması imkanı deməkdi. Bundan başqa, özəl olaraq Məsihilik kontekstində bu, insanın öz çiysüdəmmişliyindən qurtarmasıdı.
Məsihilik teologiyasında niyə İlahi insaniləşdi və niyə insan ilahiləşdi sorusuna ürəyiniz istəyən qədər cavablar-fikirlər-mübahisələr var. Uzun əsrlər boyu gəlişdirilən, özünəməxsus zəngin, dərin və şirin metafizik-fəlsəfi, inanca dayanan cavablarla maraqlanmaq istəsəniz araşdırmanızı məsləhət görərdim. Məni isə başqa şey maraqlandırır.

Saturday, October 9, 2010

Balıqdan kimə nə? (zarafatsız)


İxtus yunancada balıq anlamına gəlir. İsəvilikdə həm də bir simvol kimi işlədilir, ancaq o qədər də geniş yayılmayıb. İxtus sözündəki hər hərf həm də qədim yunancada İsa Məsih, İlahinin Oğlu, Xilaskar (İesus Xristos, Teu Uiu, Sodzon) adındakı hər sözün baş hərfinə uyğun gəlir. Bu mənada, İxtus sözü bir abbreviaturadı.  

Monday, October 4, 2010

Günümüzün Elçiləri


Peyğəmbər deyəndə ilk ağla gələn nə olur? Allahla əlaqəsi olan və İlahidən vəhy alıb onu insanlara çatdıran şəxs. İslama görə, Məhəmməd son peyğəmbər olub, onun da insanlara gətirdiyi əsas vəhy İlahinin təkliyi və bu tək ilahiyə təslimiyyətdi. İslama görə bütün peyğəmbərlər İlahinin təkliyini və ona təslimiyyəti öyrədiblər.

gündəlikdə axtarış